آموزش مجازی ؛ تاریخچه، مزایا، فرصتها، موانع و چالشها

مطمئنا آموزش مجازی با تمام مزایایی که دارد ، یک آموزش کامل نیست و به نوعی می‌توان منظور از معایب و یا محدودیت‌ها را بعضا به هزینه فرصت نیز تعبیر کرد. اینکه با انجام آموزش مجازی چه اهدافی به دست نمی‌آید و چه اهدافی با آموزش‌های غیرمجازی می‌توانست عاید گردد. اولین مساله‌ای که به ذهن می‌رسد این است که میزان تسلط مدرس و همچنین برگزارکننده کلاس (مثلا دانشگاه مجازی) به اینکه دانشجو یا فراگیر به طور کامل حضور مجازی و ذهنی در کلاس درس دارد را با چالش جدی مواجه کرده است. اگرچه برای کاهش این نقیصه ممکن است یک مدرس هر چند دقیقه یک بار از یکی از فراگیران مقداری از مطالب گفته شده را بخواهد اما تضمینی وجود ندارد که این روش بتواند میزان توجه دانشجویان را افزایش دهد.

از طرف دیگر ، وقتی که فراگیر در یک محیط متمرکز (مثلا کلاس درس سنتی) بمنظور شرکت در یک دوره یادگیری حضور نداشته باشد خواه ناخواه موارد دیگری به سراغش می‌آید که در فرایند یادگیری خلل ایجاد می‌کند برای مثال ممکن است فراگیر در « محل کار » مبادرت به شرکت دردوره آموزشی کرده باشد ، در این موقعیت ممکن است ارباب‌رجوع به فراگیر مراجعه کند؛ یا اگر در « منزل » در حال استفاده از کلاس درس می‌باشد ممکن است کار‌های شخصی و یا خانوادگی برایش پیش بیاید چرا که کماکان برای اکثر افراد ، شرکت کردن یک نفر در یک کلاس درس و فقط با یک گوشی تلفن همراه و یا لپ تاپ ، رسمیت کلاس درس سنتی را پیدا نکرده است.

محدودیت دیگر این است که به‌منظور ایجاد یک دوره آموزش مجازی مناسب و با محتوا‌های متنوع ، اجراکننده دوره آموزشی نیاز به زیرساخت‌های بسیار مناسبی دارد. این زیرساخت‌ها از سخت افزار گرفته تا نرم‌افزار ، نیازمند هزینه کردن مقدار قابل توجهی بودجه مالی می‌باشد در صورتی که هر دانشگاه مجازی‌ای شاید مبادرت به انجام این هزینه‌ها ننماید. از طرف دیگر ، شرکت کردن فراگیران در اینچنین دوره‌هایی نیز نیازمند هزینه‌هایی است؛ اگرچه از هزینه‌های دوره‌های حضوری کمتر است اما برای افرادی که حداقل‌ها را در اختیار ندارند (این حداقل‌ها می‌تواند حداقل‌های زیرساختی مثل اینترنت-بسته به محل زندگی و کار و آنتن‌دهی مناسب و یا حداقل‌های مالی- خرید سخت‌افزار و اینترنت مناسب- باشد) چندان کارساز نخواهد بود.

اگر قصد استفاده از انواع و اقسام محتوا‌های مجازی مالتی مدیا وجود داشته باشد مطمئنا پهنای باند وسیع و گسترده و امکانات جانبی دیگری نیاز است و اگر از انجام این هزینه صرف نظر گردد ، یادگیری و آموزش الکترونیکی محدود به نوشتار و تصاویر ساده می‌شود که این امر خود به خود کیفیت دوره آموزشی را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

محدودیت دیگری که می‌توان در این بخش به آن اشاره کرد این است که معمولا موسسات و دانشگاه‌های اجراکننده دوره‌های مجازی یک حداقل‌هایی را بمنظور شرکت در دوره‌های مجازی اعلام می‌دارند اما رعایت کردن این حداقل‌ها به مثابه این نیست که همه در تمام شرایط به یک شکل و یک کیفیت یکسان از دوره بهره‌مند می‌شوند. به این امر ، نوسانات شبکه جهانی اینترنت در مناطق مختلف را نیز باید افزود. در کنار موارد گفته شده ، بعضا نبود معلم در یک جلسه حضوری ، خود به خود برای افرادی که به شکل سنتی ، مقاطع آموزشی را پشت سر گذاشته‌اند ایجاد اضطراب می‌کند.

نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد حذف تقریبی زبان غیرکلامی می‌باشد؛ در یک جلسه مجازی آنلاین ، می‌توان از چهره مدرس ، تا حدودی زبان غیرکلامی او را تشخیص داد. امروزه زبان غیرکلامی یک فاکتور مهم و اساسی در تدریس می‌باشد. از طرفی ، مدرس نمیتواند متوجه زبان غیرکلامی همه فراگیران به صورت همزمان شود و به فراخور« تشخیص غیرمشهود » که برگرفته از زبان غیرکلامی فراگیر است ، تصمیم گیری‌های خود را جهت‌دهی نماید. به این امر ، تغییرات تن صدا را نیز می‌توان اضافه کرد؛ اگر یک دوره آموزشی با تعداد فراگیر چندصدنفره برگزار شود که در این دوره آموزشی ، فاکتور زبان غیرکلامی و به ویژه تن صدا مهم باشد ، اما حتی اگر برای ۲۰ درصد فراگیران ، مشکلات ولو مقطعی در دریافت صدا وجود داشته باشد ، مدرس نمیتواند با استفاده از مولفه‌ی تن صدا ، اهداف خود را برای همه فراگیران پوشش دهد.

کافی نبودن دانش رایانه‌ای دانشجویان ، از موارد دیگر می‌باشد؛ به یک مثال توجه نمایید: برای برگزاری اغلب جلسات مجازی آنلاین ، چند فاکتور از پیش تعیین شده ، لازم و ضروری فرض می‌شود؛ یکی از این فاکتورها ، آپدیت بودن نرم افزار‌های مورد استفاده است. مثلا وقتی قرار است از مرورگر گوگل کروم به منظور حضور در جلسه مجازی استفاده شود ، در صورتی که این مرورگر نیاز به آپدیت داشته باشد ، و این آپدیت اندکی قبل از برگزاری جلسه ، لازم فرض شود ، هیچ اطمینانی وجود ندارد که همه فراگیران آپدیت مورد نظر را انجام داده باشند و یا اینکه به همه فراگیران برای انجام آپدیت ، اطلاع‌رسانی لازم صورت گرفته باشد. همچنین نحوه آپدیت کردن مرورگر‌ها در PC و تلفن همراه ، متفاوت است که خود ، کار اطلاع‌ رسانی و آموزش همگانی در این زمینه را با محدودیت‌های دیگری مواجه می‌کند.

از جمله محدودیت‌های فرهنگی استفاده از آموزش و یادگیری الکترونیکی ، عدم آشنایی مدرس و فراگیر به قوانین کپی رایت می‌باشد. همچنین نکته دیگری که قابل تامل است این است که «فضای مجازی هرگز نمیتواند پیوند‌های محکم انسانی را میان افراد برقرار سازد »

در یک جلسه چند نفره آنلاین ، اگر سوالی برای فراگیر پیش بیاید می‌تواند از مدرس سوال نموده و پاسخ مورد نظر را دریافت کند اما در یک جلسه مجازی آفلاین ، این امکان با تاخیر بعضا قابل توجهی همراه است؛ معمولا روش‌های برقراری ارتباط با مدرس به ایمیل و چت‌های نوشتاری و یا استفاده از پیام‌رسان‌ها و روش‌های مشابه محدود می‌شود که این امر تاخیر قابل ملاحظه‌ای را برای فراگیر بمنظور دریافت پاسخ به همراه دارد.

از طرفی ، مواد آموزشی‌ای که نیاز به برقراری ارتباط دوسویه دارند را نمی‌توان به صورت یادگیری الکترونیکی آفلاین ، آموزش داد.

روش تدریس پرسش و پاسخ که یک روش آموزشی با قدمت بسیار زیاد است را نمی‌توان در یادگیری الکترونیکی از نوع آفلاین مورد استفاده قرار داد.